Studia ukrainistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim

W środowisku naukowym Krakowa, zarówno w Uniwersytecie Jagiellońskim, jak i w Polskiej Akademii Umiejętności już od dawna uczeni interesowali się południowo-wschodnią Słowiańszczyzną, a więc ukraińską literaturą, językiem oraz ukraińską historią i kulturą. Zajęcia z ukrainistyki w Uniwersytecie Jagiellońskim odbywały się jeszcze na przełomie XIX i XX wieku. Pierwszym uczonym, który w środowisku krakowskim zajmował się badaniem języków wschodniosłowiańskich, był ojciec krakowskiej slawistyki, założyciel pierwszego na ziemiach polskich Seminarium Słowiańskiego, który ponad 110 lat temu w roku akademickim 1886/1887 wykładał kurs gramatyki porównawczej języka rosyjskiego i ukraińskiego – Lucjan Malinowski. Ogromną rolę w rozwoju krakowskiej slawistyki odegrali uniwersyteccy profesorowie, badacze i popularyzatorzy wiedzy o Słowianach Wschodnich, w tym przede wszystkim o Ukrainie – Józef Tretiak, Marian Zdziechowski, Tadeusz Stanisław Grabowski, Józef Gołąbek – wybitni znawcy wszystkich wschodniosłowiańskich literatur i ich związków z polską kulturą. Stosunkowo krótko (w latach 1897-1900) literaturę ukraińską wykładał Kyryło Studynśkyj, zaś od 1901 roku swoistym uzupełnieniem tych zajęć stały się wykłady Bohdana Łepkiego, wybitnego ukraińskiego pisarza i poety, który ponad 40 lat spędził w Krakowie, wykładając najpierw w gimnazjum, następnie w Uniwersytecie Jagiellońskim jako lektor języka ukraińskiego, a po I wojnie światowej – jako profesor literatury ukraińskiej.

Odrodzenie państwa polskiego w 1918 roku stworzyło nowe możliwości dla rozwoju polskiej nauki. W 1925 roku pod kierunkiem Kazimierza Nitscha zorganizowano w Uniwersytecie Jagiellońskim Studium Słowiańskie, w skład którego, prócz byłych katedr – katedry filologii słowiańskiej i katedry języka polskiego, weszły nowe katedry: m.in. katedra literatury rosyjskiej oraz katedra języków ruskich z wybitnym językoznawcą Iwanem Ziłyńskim na czele.

Przełom w ukrainistyce, szczególnie w dziedzinie językoznawstwa dokonał się w latach 30., głównie dzięki pracomTadeusza Lehra-Spławińskiego, jednego z największych polskich slawistów. W powołanym w 1929 roku w Krakowie Studium Słowiańskim zorganizował on zespół slawistów – badaczy języków wschodniosłowiańskich. Po II wojnie światowej w 1946 roku do Krakowa przyjechał profesor Uniwersytetu Lwowskiego Jan Janów, który zaczął kierować Seminarium Języków Ruskich, przekształconym następnie w Zakład Języków Wschodniosłowiańskich. Jego uczniowie – Wiesław Witkowski, Leszek Schneider, Monika Didiakin-Leeming, Adam Wandas, Janusz Rieger – w ramach wschodniosłowiańskiego językoznawstwa zajęli się głównie językiem ukraińskim. Dzieło swojego mistrza kontynuuje i rozwija Wiesław Witkowski, wybitny polski slawista, w którego dorobku znajdują się liczne prace ukrainistyczne, w szczególności z zakresu leksykografii i leksykologii historycznej. Ogromne znaczenie dla rozwoju przyszłej ukrainistyki miała działalność naukowa profesora Ryszarda Łużnego, wybitnego znawcy literatur Słowian wschodnich, w tym i literatury ukraińskiej, w szczególności pisarzy kręgu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej.

Zarówno historycy literatury, jak i językoznawcy, którzy interesowali się problematyką ukrainistyczną w roku 1990 zorganizowali pierwsze zajęcia z zakresu filologii ukraińskiej. Wkrótce utworzono Zakład Literatury Ukraińskiej, do którego weszli nauczyciele akademiccy, zajmujący się literaturą ukraińską, natomiast zajęcia z przedmiotów językoznawczych oraz z praktycznej nauki języka ukraińskiego prowadzili pracownicy Zakładu Języków Wschodniosłowiańskich.

W 1991 roku zorganizowano pierwsze egzaminy wstępne na filologię ukraińską, natomiast 11 marca 1994 roku na podstawie decyzji Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego powołana została do życia Katedra Ukrainistyki, łącząca zarówno historyków literatury, jak i językoznawców i lektorów języka ukraińskiego Kierownikiem Katedry został prof. dr hab.Wiesław Witkowski, zaś specjalizacją historycznoliteracką kierował prof. Ryszard Łużny. Obu profesorów wspomagali ówcześni adiunkci: dr Eulalia Papla, dr Bożena Zinkiewicz-Tomanek oraz dr Adam Fałowski i dr Włodzimierz Mokry. Wkrótce dołączyła do nich jako lektor języka ukraińskiego mgr Żanna Ostrzyńska, absolwentka Uniwersytetu Kijowskiego im. T. Szewczenki. Od początku istnienia filologii ukraińskiej w Uniwersytecie Jagiellońskim w realizacji procesu dydaktycznego pomagali wybitni specjaliści z Ukrainy. A od kilku już lat asystentami i lektorami są nasi absolwenci, niektórzy z absolwentów filologii ukraińskiej kształcą się na Studium Doktoranckim.

W roku akademickim 2001/2002 krakowska ukrainistyka zaczęła 11. rok swojej działalności. Z roku na rok rośnie zainteresowanie filologią ukraińską. Studia ukrainistyczne w Uniwersytecie Jagiellońskim cieszą się popularnością nie tylko wśród absolwentów szkół Polski południowej, lecz także wśród uczniów z północnych regionów Polski. By sprostać zadaniom pracownicy Katedry Ukrainistyki przygotowują antologie, artykuły, materiały dydaktyczne z zakresu literatury i języka ukraińskiego. W Katedrze rozwija się również przekładoznawstwo, powstają tłumaczenia współczesnej ukraińskiej literatury pięknej. Katedra dysponuje księgozbiorem podręcznym oraz wideoteką. Znaczącą część Biblioteki Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej stanowią bogate zbiory ukrainoznawcze.

Kraków, 22 marca 2002 r.
Bożena Zinkiewicz-Tomanek