Historia Biblioteki Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej UJ

Rys historyczny

Historia naszej biblioteki łączy się ściśle z powołaniem na Uniwersytecie Jagiellońskim w r. 1865 Katedry Filologii Słowiańskiej, a w r. 1888 Seminarium Słowiańskiego, które otrzymywało od rządu niewielką dotację na bibliotekę. Z początku był to głównie księgozbiór językoznawczy.

Utworzenie w 1925 r. Studium Słowiańskiego bezpośrednio wpłynęło na rozwój naszej obecnej biblioteki. Mieściło się ono razem z biblioteką przy ul. Gołębiej 20 na III piętrze.

W r. 1928 nowo utworzoną Katedrę Literatury Rosyjskiej objął prof. Wacław Lednicki i założył bibliotekę, która w r. 1939 liczyła około 5 tys. woluminów. Składały się na nią systematycznie kupowane, dziś stanowiące wielką rzadkość, książki radzieckie, a także nabyte antykwarycznie, cenne wydawnictwa dziewiętnastowieczne, pochodzące z tzw. „bibliotek fundamentalnych" gimnazjów rosyjskich, w tym komplety czasopism literackich i naukowych, przekazanych w latach 70. XX w. do zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej.

Po wojnie Studium Słowiańskie zostało podzielone – powstały: filologia polska, rosyjska i słowiańska; księgozbiór także został podzielony. Nasza biblioteka nadal mieściła się na Gołębiej 20, potem krótko na Podwalu 2, aż w końcu w roku 1952 przeniosła się wraz z Katedrą Filologii Rosyjskiej na ul. Manifestu Lipcowego 8.

Księgozbiór dynamicznie się rozrastał i w połowie lat 50. liczył już 15 tys. woluminów. Książki piętrzyły się pod sufit na wysokość 4,5 m. we wszystkich salach wykładowych i seminaryjnych, w czytelni, wypożyczalni, w pokojach pracowników, a nawet w korytarzu.

Pewną ulgę przyniosło oddanie do użytku z okazji 600-lecia UJ w r. 1964 Collegium Paderevianum, dokąd został przeniesiony księgozbiór językoznawczy. Mieścił się on w pokoju asystentów, którzy udostępniali książki na miejscu w miniaturowej czytelni (6 miejsc) i zajmowali się gromadzeniem zbiorów.

Księgozbiorami literackim i z zakresu metodyki nauczania języka rosyjskiego opiekowali się także asystenci i kierowniczka Studium Zaocznego.

Dopiero w 1970 r. w bibliotece Zakładu Literatury Rosyjskiej i Radzieckiej została zatrudniona na pełnym etacie pierwsza bibliotekarka mgr Maria Magdalena Woźniak. Kilka lat później i w bibliotece językoznawczej pojawiła się bibliotekarka zatrudniona na pół etatu – mgr Teresa Jantas-Durlak.

W r. 1977 nastąpiła kolejna przeprowadzka. Do Małego Paderevianum przeniósł się na parter księgozbiór językoznawczy i metodyczny, pierwszy z Collegium Paderevianum, drugi z Manifestu Lipcowego 8. Stan ten trwał do 1991 roku, kiedy to Instytut objął po Studium Polonijnym budynek przy ulicy Krupniczej 35. Przeniosła się tam na parter i do piwnic magazynowych biblioteka literacka z Manifestu Lipcowego 8 (teraz już Piłsudskiego) i językoznawcza z metodyczną z Małego Paderevianum. W Małym Paderevianum znalazła natomiast swoją siedzibę biblioteka ze zbiorami ukrainistycznymi i białorutenistycznymi, gromadzonymi od dawna i katalogowanymi od r. 1989. Zbiory te powstały dzięki wielu darczyńcom, a przede wszystkim dzięki prof. Ryszardowi Łużnemu i dr Bożenie Zinkiewicz-Tomanek. Kolejna przeprowadzka miała miejsce w roku 2001, kiedy w związku z wyburzeniem pod budowę Auditorium Maximum siedziby przy ul. Krupniczej 35, dział rusycystyczny przeniesiony został na Mały Rynek 4.

Kolejna reorganizacja nastąpiła w roku 2008, kiedy to dział ukrainistyczny i białorutenistyczny połączył się z działem rusycystycznym w budynku na Małym Rynku 4. Pozwoliło to na usprawnienie pracy, a w szczególności na zintensyfikowanie działań porządkowych oraz przyspieszenie komputerowego opracowania zbiorów. W latach 2003, 2008 i 2009 przeprowadzono kolejne melioracje i skontrum, a także przejrzano katalog kartkowy, poprawiając błędy, uzupełniając hasła odsyłaczowe i przepisując zniszczone karty.

W czerwcu 2015 roku Biblioteka została przeniesiona do dawnego budynku Wydziału Fizyki przy ul. Władysława Reymonta 4, gdzie przeprowadził się cały Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej. Od października 2017 roku zbiory udostępniane są przy ulicy Romana Ingardena 3. 

Od roku 1997 biblioteka włączyła się – jako jedna z pierwszych książnic instytutowych – w komputerowe katalogowanie zbiorów w systemie Virtua. Od 2009 roku wszystkie nowe nabytki wprowadzane są do bazy komputerowej, a reszta zbiorów jest sukcesywnie opracowywana.

Biblioteka ma bogaty i zróżnicowany księgozbiór, na który składają się: część zbiorów Seminarium Słowiańskiego, wspomniane już zakupy z okresu międzywojennego, późniejsze zakupy i dary, bibuła ze stanu wojennego (tzw. zbiory specjalne), a także prywatne księgozbiory profesorów naszego Instytutu.

Pierwszy z nich – prof. Wacława Lednickiego, został zapisany bibliotece w testamencie i liczył 1,5 tys. woluminów. Około połowy tych książek – klasyka literatury w języku francuskim, niemieckim, angielskim, a także księgozbiór prawniczy – niewątpliwie po ojcu Wacława Lednickiego, Aleksandrze, znanym prawniku moskiewskim, członku Dumy Państwowej i Rosyjskiego Rządu Tymczasowego w latach 1905-1917, została przekazana w r. 1974 do zbiorów BJ.

Księgozbiory po prof. Halinie Safarewiczowej i po doc. dr. hab. Leszku Schneidrze przekazały bibliotece po ich śmierci rodziny na początku lat 80. Część księgozbiorów po śmierci prof. Wiktora Jakubowskiego w 1973 r. i prof. Ryszarda Łużnego w 1998 r. biblioteka zakupiła.

Biblioteka ciągle dynamicznie się rozwija. Co roku z zakupów i darów przybywa około sześciuset woluminów książek i czasopism, a ponad 3 tysiące egzemplarzy jest wprowadzanych do katalogu komputerowego BJ. Zbiory rusycystyczne udostępniane są z domeny Biblioteki Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Zbiory Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej - kontakt

Wspomnienia z samizdatu

„Na początku 1981 roku na schodach prowadzących do dawnego Instytutu Filologii Rosyjskiej spotkałem prof. R. Łużnego z pokaźną walizką książek. Już w bibliotece okazało się, że jest to literatura wydana na Zachodzie, kupiona lub ofiarowana Mu podczas pobytów w Europie, lub też przywieziona do Krakowa przez Jego zagranicznych kolegów. [...] Dotychczasowy właściciel zaproponował utworzenie Biblioteczki Rusycysty-nonkonformisty, która wtedy istotnie powstała i cieszyła się w latach 80. sporym zainteresowaniem zarówno starszych, jak i młodszych czytelników" – pisze Grzegorz Przebinda.

Tak się rzeczywiście zaczęło. „Pokaźna walizka" książek, ofiarowana przez Profesora Łużnego i jeszcze... szafy. Jedną przywiózł z własnego domu, inne pozwolił wygospodarować z zasobów instytutowych. I następne pokaźne walizki pełne zakazanych publikacji — walizki Andrzeja Drawicza i Grzegorza Przebindy. Ale współtworzyli biblioteczkę także ci, którzy przynosili po jednym egzemplarzu. W ten sposób powstawała „tamizdatowa" część zbiorów. Znalazły się tu książki największych pisarzy rosyjskich drukowane we „wrogich" wówczas krajach kapitalistycznych i przemycane różnymi przemyślnymi sposobami do Polski. Były więc dzieła Brodskiego, Cwietajewej, Czukowskiej, Grossmana, Wieniedikta Jerofiejewa, Kopielewa, Mandelsztama, Mandelsztamowej, Pasternaka, Sołżenicyna, Siniawskiego, Władimowa, by wymienić tylko najznakomitszych.

Lata 80. to żywiołowy rozwój polskiego „samizdatu". Znaczną jego część stanowiły tłumaczenia rosyjskich pisarzy niepokornych. Kupowaliśmy lub dostawali (najbardziej szczodra była Wolna Wszechnica Uniwersytecka) wszystko, co się pojawiało – „drukowane" najczęściej na lichym papierze i mikroskopijną niemal czcionką. Instytutowa biblioteczka druków zakazanych – wolnej literatury rosyjskiej, polskiej i tłumaczeń „źle widzianych" dzieł zachodnich – rozrastała się zatem imponująco. Ludzie z niespotykaną dzisiaj spontaniczną ofiarnością i chęcią tworzenia nowego dawali hojnie, co mogli – swój czas, pieniądze, książki. Większość pracowników i doktorantów Instytutu zadeklarowała comiesięczną składkę na zakup nowych pozycji i sumiennie ją wypłacała ze swych bardziej niż skromnych pensji i stypendiów; wspomniana już Wszechnica Uniwersytecka oprócz darów książkowych przekazywała dla biblioteczki określone sumy. Zbieraniem, kupowaniem, katalogowaniem i wreszcie wypożyczaniem książek zajmowała się przez cały okres „podziemnego" istnienia biblioteczki – Krystyna Pietrzycka-Bohosiewicz. A czytano dużo, szybko i, chciałoby się rzec, łapczywie. Książki wypożyczali pracownicy i studenci rusycystyki, polonistyki, biologii i filozofii. Często na jedną noc, by inni mogli pożyczyć już rano...

Zbiór druków podziemnych przetrwał, cudem jakimś, mimo szerokiej rzeszy czytelników, w konspiracji do początków lat 90, później zaś przekazany został Bibliotece Instytutu. Istnieje w oddzielnych szafach do dnia dzisiejszego.

W roku 2012 zbiory te zostały przekazane Fundacji "Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego" mieszczącej się w Krakowie przy ulicy Syrokomli 21, gdzie będą udostępniane w czytelni. więcej informacji można uzyskać na stronie www.sowiniec.com.pl

Krystyna Pietrzycka-Bohosiewicz