Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej

WIDZIEĆ JASNO….W TŁUMACZENIU

V edycja Festiwalu im. Jana Błońskiego, pod hasłem-pytaniem: Widzieć jasno… w tłumaczeniu?, odbędzie się w dniach 18–19 maja 2016 roku.

Parafraza tytułu książki o twórczości Prousta nie tylko przypomina o zainteresowaniach Błońskiego i jego pracy na polu przyswajania francuskiej literatury i myśli krytycznej, lecz również wyznacza dwa istotne, ściśle z sobą powiązane zagadnienia tegorocznej edycji festiwalu: rolę przekładu literackiego oraz krytyki literackiej w zglobalizowanej rzeczywistości, w której współistnieje zarówno literatura światowa, jak i literatura narodowa. Wykorzystując tę parafrazę, w której tłumaczenie jednocześnie zastępuje i przywołuje „zachwycenie", zapraszamy do dyskusji zarówno wokół postrzegania literatury i rzeczywistości przez pryzmat przekładu,  jak i wokół literatury i współczesnego życia literackiego, w których nieuchronnie ścierają się ze sobą tendencje globalne i lokalne.

Spotkania z tłumaczami i tłumaczkami, krytykami i krytyczkami przekładu, krytykami i krytyczkami literatury będą okazją do przedyskutowania takich terminów jak „literatura globalna", „literatura światowa" i „literatura narodowa", a także do zadania wielu pytań: Czy, co i jak widzimy w tłumaczeniu? Czy sama „jasność" jest w tym kontekście kategorią pożądaną, czy raczej należałoby ją – w odniesieniu do przekładu – bardziej sproblematyzować? Czy i w jakim stopniu dążenia do wyjaśniania i czynienia zrozumiałym wszystkiego, co dzięki przekładowi zaczyna istnieć w danym kręgu kultury, powoduje zacieranie swoistości każdej literatury, która staje się jednym z elementów globalnej rzeczywistości? Jak współobecność różnych literatur wpływa na polską literaturę i na nasze myślenie o niej?

PROGRAM V EDYCJI FESTIWALU IM. JANA BŁOŃSKIEGO

WIDZIEĆ JASNO… W TŁUMACZENIU

KRAKÓW, 18-19 MAJA 2016

WYDZIAŁ POLONISTYKI UJ

UL. GRODZKA 64 | AULA IM. JANA BŁOŃSKIEGO

ŚRODA, 18 MAJA

10.00 OTWARCIE FESTIWALU 

10.15 WPROWADZENIE:  prof. dr.  hab. JERZY JARZĘBSKI

10.40  CZY FRANCJA JEST W POLSCE? WOKÓŁ OBECNOŚCI LITERATURY FRANCUSKIEJ.

Cioran, który we francuskim osiągnął wyżyny stylu, mówił, że pisanie w tym języku to rzecz niezwykle trudna. Czy jeszcze trudniejszą byłoby zatem jego tłumaczenie? Na pierwszy rzut oka wydaje się, że w Polsce literatura francuska ma się świetnie, bo jej tłumacze nie ustają w wysiłkach przekładania klasyków, awangardzistów, debiutantów i noblistów. Czy mamy w Polsce wszystko, co potrzebne jest czytelnikom i badaczom do stworzenia mapy współczesnej literatury francuskiej? W jaki sposób to, co jest z niej wybierane do przekładu, kształtuje jej kontury i wypełnienia? Które trendy literackie z Francji są u nas szczególnie popularne, a które są skazane na niedocenienie? Z czego wynikają takie podziały? Jak na status literatury francuskiej w Polsce wpływają francuskojęzyczne teksty postkolonialne?

Rozmowę z tłumaczami: Krzysztofem Błońskim, Jackiem Giszczakiem, Januszem Margańskim i Małgorzatą Szczurek poprowadzi Katarzyna Trzeciak

16.30  LITERATURA POLSKA CZY LITERATURA W POLSCE?

W głośnym tekście, opublikowanym w roku 1994 roku pod takim właśnie tytułem, Kinga Dunin stawiała mocne tezy o „ciężkiej nerwicy" polskiej literatury miotającej się „pomiędzy skrajnie wyidealizowaną wizją swoich powinności a samodeprecjacją". I przekonywała, że literatura obca czytana przez Polaków stanowi istotną część naszego świata, powinna więc zostać uznana za integralną część kultury, tak też powinna być badana i analizowana. Od tych mocnych tez dzielą nas lata obcowania z kulturą globalną – warto więc ponownie porozmawiać o tym, jak dziś postrzegamy relacje między literaturą polską a literaturą obcą. Czym jest dla nas obecnie w Polsce literatura światowa? Na ile zmieniła ona i wciąż zmienia pole literatury w Polsce? Jak wpływa nie tylko na samą praktykę pisarską, lecz również na nasze myślenie o rodzimej literaturze. Jak mówić dziś – w szerokim, globalnym kontekście – o polskiej literaturze?

Rozmowę z krytykami: Przemysławem Czaplińskim, Grzegorzem Jankowiczem i  Maciejem Urbanowskim  poprowadzi Dorota Kozicka

18.00 TŁUMACZ, KRYTYCY I KRYTYKANCI

Krytyka przekładu to działalność podwójnie marginalna – rzadko podejmowana i rzadko będąca przedmiotem dyskusji. Dlaczego tak się dzieje? Jaka jest w Polsce ta krytyka, która jednak sporadycznie zabiera głos w dyskusji o literaturze obcej? Kto ją uprawia i dla kogo? Jaka powinna być – naukowo-teoretyczna (jak tu uniknąć hermetyczności?) czy popularno-publicystyczna (jak oprzeć się pokusie krytykanctwa?). A może istnieje trzecia droga? Czy możliwa jest pozytywna krytyka przekładu, skoro wyliczanie translatorskich wpadek jest najłatwiejsze dla krytyka i zapewne najbardziej atrakcyjne dla czytelnika recenzji? Czy można przekład poddać krytyce, nie odnosząc się do oryginału i/lub do innego, konkurencyjnego przekładu? Wreszcie, jakie są relacje między krytyką przekładu a krytyką literacką?

Rozmowę z tłumaczami i krytykami: Tomaszem Swobodą, Anną Wasilewską, Adamem Pluszką poprowadzi Zofia Ziemann

20.00  WIECZÓR POEZJI KONCEPTUALNEJ, Bonobo Księgarnia Kawiarnia Podróżnicza | Mały Rynek 4

Katarzyna Szymańska - Caroline Bergvall;

Aleksandra Małecka - Guy Bennett,  Kenneth Goldsmith

W przypadku poezji – jak przekonuje Marjorie Perloff – konwencje umierają powoli. Czy jednak na marginesach współczesnej normy liryczności udaje się z nią ciekawie pogrywać? Czy oprócz literatury „do czytania" potrzebujemy też literatury, „którą się myśli"? Czy wobec rosnącej dominacji tekstów cyfrowych literatura umie wymyślić siebie na nowo? Czy jest miejsce na „poezję nieekspresyjną", „poezję intelektu", precyzyjnych procedur i złożonych gier językowych – literaturę zainteresowaną na nowo materialnością słowa? Czyli także taką, która wykorzystuje poetykę przekładu do testowania granic swojej jednojęzyczności, która prowokuje do eksperymentalnych procedur przekładowych?

Na te pytania (twierdząco! aranżując przekładowy performace) odpowiedzą: Katarzyna Szymańska (która zaprezentuje twórczość Caroline Bergvall) oraz Aleksandra Małecka (tłumaczka utworów Guya Bennetta, redaktorka serii konceptualnej w wydawnictwie Ha!art).  Wprowadzenie do wydarzenia – Mikołaj Spodaryk.

CZWARTEK, 19 MAJA

10.00  LITERATURA POLSKA ZA GRANICĄ

W jednych krajach wciąż powtarza się te same bezpieczne nazwiska (Gombrowicza, Schulza, Lema), w innych może się zacząć zagraniczna kariera debiutanta (jak niegdyś Doroty Masłowskiej na Węgrzech). Dlaczego tak się dzieje? Co składa się na proces, którym jest przekład literatury polskiej na języki obce – kto go inicjuje; od kogo tak naprawdę zależy; na ile jest sztuką, na ile zaś odpowiedzią na zapotrzebowania rynku? Jaka jest polityka przekładu literatury polskiej i kto ją kształtuje? Czy autor powinien sam szukać możliwości eksportu własnej twórczości? Czy nadmiernie rozbudowana świadomość kulturowych i językowych uwarunkowań przekładu ma wpływ na tekst oryginału już na etapie jego powstawania? Czy literatura polska jest hermetyczna? Czy jej hermetyczność to wyzwanie dla tłumacza, czy zapowiedź wyboistej drogi negocjowania kompromisów pomiędzy językiem, kulturą a oczekiwaniami obcojęzycznego czytelnika? 

Rozmowę z tłumaczami i krytykami: Antonią Lloyd-Jones, Nikitą Kuznecowem, Tomaszem Pindlem, Ostapem Sływyńskim poprowadzi Inez Okulska

11.45 POEZJA PRZEKŁADU W PRZEKŁADZIE POEZJI

Zgodnie z utrwaloną powszechnie opinią, tylko poeci mogą tłumaczyć poezję. Dobitnie podsumował to Gadamer: „Gdy prawdziwy poeta tłumaczy wersy innego poety na własny język, może wyjść z tego prawdziwy wiersz. Tyle że wtedy będzie to bez mała raczej jego własny wiersz niż wiersz autora oryginalnego." Co na to poeci-tłumacze? Na ile są świadomymi obserwatorami własnych strategii – poetyckich, czytelniczych, interpretacyjnych, translatorskich, twórczych? Jaka jest relacja między poetą przekładającym a/i poetą tłumaczonym? Czy przekład poetycki jest misją w służbie słowa innego twórcy, czy może raczej zawłaszczaniem cudzego słowa i odciskaniem na nim własnego oryginalnego piętna?

Rozmowę z poetami–tłumaczami: Julią Fiedorczuk, Xavierem Farre Vidal i Miłoszem Biedrzyckim poprowadzi  Marta Eloy Cichocka

13.30 TŁUMACZENIE W SERCU EUROPY

W świecie zdominowanym przez anglojęzyczne perspektywy, idee i narracje wszystko, co wyłamuje się z ich porządku, niechybnie nosi znamię „mniejszego", „marginalnego" i „peryferyjnego". Na ile da się wypisać z tego paradygmatu i w jaki sposób może w tym pomóc stworzenie alternatywnej wymiany kulturowej, promującej lokalność zamiast peryferyjności, a oryginalność zamiast marginalności? A może główny nurt tworzony jest gdzie indziej niż zwykło się uważać? Zagadnienie transferu kulturowego – bo nie tylko przekładu literackiego sensu stricto – w niejednorodnym etnicznie czy językowo i niedookreślonym geograficznie, historycznie, politycznie regionie – dumnie zwanym Mitteleuropą – znakomicie wpisuje się w te pytania i prowokuje do stawiania kolejnych. Na ile literatura, filozofia, kultura i język krajów Środkowej Europy potrafi – i czy w ogóle chce – wydostać się z cienia dominujących kuzynów? Czy w tym kontekście anachroniczne stawianie na egzotykę sprawdza się w rachunku ekonomicznym? Co wydobyć z tego dialogu znanych-nieznanych czy też bliskich-dalekich głosów? Co może zainteresować czytelnika w sercu Europy?

Rozmowę z tłumaczami: Joanną Kornaś, Anną Korzeniowską, Adamem Lipszycem poprowadzi Jakub Kornhauser

17.00 NARADA JĘZYKÓW

The Conference of the Tongues Theo Hermansa – wydana niedawno u nas pod tytułem Narada języków – to książka ciesząca się niesłabnącym zainteresowaniem badaczy przekładu i tłumaczy. Hermans, jeden z najważniejszych głosów we współczesnych Translation Studies, rozważa w niej paradoksy przekładu, prześwietla podstawowe kategorie i sposoby rozumienia tego zjawiska, bada wymiar samoświadomości dyscypliny oraz status tłumaczy jako twórców. Wskazuje też na pożytki z szerszego otwarcia przekładoznawstwa na inne niż zachodnia tradycje intelektualno-kulturowe oraz prezentuje koncepcję „gęstego tłumaczenia", inspirowaną „gęstym opisem" w antropologii Clifforda Geertza. Wykład Theo Hermansa poświęcony będzie koncepcji umiejscowienia tłumacza w dyskursie przekładowym.

Dyskusję po wykładzie poprowadzą: Tomasz Bilczewski i Magdalena Heydel

20.00 ŻYWOTY RÓWNOLEGŁE W PRZEKŁADZIE: VIRGINIA WOOLF I ZOFIA NAŁKOWSKA – Cheder Cafe | ul. Józefa 36

Zofia Nałkowska (1884–1954) i Virginia Woolf (1882–1941) żyły i tworzyły w tym samym okresie, ale w zupełnie innych miejscach, kulturach, warunkach i środowiskach. Obie już za życia cieszyły się uznaniem środowiska literackiego, jednak dopiero późniejsze odczytania ich twórczości sprawiły, że stały się także ikonami ruchu feministycznego, a ich dzieła miały istotny wkład w rozwój refleksji feministycznej.

Spojrzenie na ich „życie w przekładzie" – Woolf w polszczyźnie i Nałkowskiej w angielszczyźnie – to jednocześnie próba odpowiedzi na pytania: Czy i w jakim stopniu tłumaczenie i wymiana idei ma wpływ na kształtowanie się świadomości dyskursu feministycznego w obu kulturach? Jaka jest, a jaka może być rola ich pisarstwa w tym dialogu?

Rozmowę z tłumaczkami: Magdaleną Heydel i Ursulą Phillips poprowadzi Roma Sendyka