"Sołżenicyn w Polsce": wykład Grzegorza Przebindy w Domu Emigracji Rosyjskiej w Moskwie

27 maja 2016 roku, w siedzibie Domu Emigracji Rosyjskiej w Moskwie, odbyło się specjalne seminarium poświęcone patronowi tej instytucji Aleksandrowi Sołżenicynowi. Na seminarium, które przebiegało pod patronatem żony Aleksandra Sołżenicyna, Natalii Dmitriewny, w charakterze gościa specjalnego został zaproszony profesor Grzegorz Przebinda. Jego wystąpienia z ponad godzinną prelekcją zatytułowaną «Солженицын в Польше» obok Natalii Sołżenicynej i pracowników Domu Emigracji Rosyjskiej wysłuchali między innymi Dyrektor Państwowego Muzeum Literackiego profesor Dmitrij Bak, znawczyni F. Dostojewskiego i A. Sołżenicyna profesor Ludmiła Saraskina oraz literaturoznawca profesor Jewgienij Jabłokow. Wystąpieniu przysłuchiwał się również profesor Jewgienij Safonow z RGGU w Domodiedowo. Wydarzenie przebiegło we wzruszającej atmosferze, a Grzegorzowi Przebindzie, obok obecnej przy nim małżonki doktor Leokadii Styrcz-Przebindy, towarzyszył także podczas wystąpienia piszący te słowa doktor Bartosz Gołąbek.

Grzegorz Przebinda na początku spotkania podkreślił swój emocjonalny, ważny dla jego późniejszego rozwoju intelektualnego i naukowego związek z twórczością Aleksandra Sołżenicyna, albowiem to od tego autora rozpoczęła się jego akademicka droga, historyka idei i filologa rosyjskiego. To właśnie w czerwcu 1983 roku, jeszcze podczas trwającego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanu wojennego, obronił on pod patronatem profesora Ryszarda Łużnego pracę magisterską zatytułowaną „Aleksander Sołżenicyn – pisarz i myśliciel wobec tradycji słowianofilstwa rosyjskiego". Wspominając to wydarzenie Przebinda podkreślił mądrość i odwagę swego promotora, który nie miał wątpliwości co do wartości i konieczności obrony właśnie wtedy rozprawy, poświęconej zakazanemu przecież i wygnanemu za „antysowiecką działalność" z ZSRR nobliście.

Starannie przygotowana i uzupełniona materiałem graficznym prezentacja Grzegorza Przebindy, nasycona była informacjami i faktami, o których publiczność najczęściej nie wiedziała, lub z których nie zdawała sobie dostatecznie sprawy. Komentarz do interesującej i bogatej polskiej bibliografii sołżenicynowskiej, złożonej między innymi z wydawnictw podziemnych i wybitnych tłumaczeń Jerzego Pomianowskiego, Jerzego Czecha, Michała B. Jagiełły, Wiktora Woroszylskiego, Józefa Łobodowskiego, Alicji Wołodźko-Butkiewicz, Ireny Lewandowskiej, Witolda Dąbrowskiego, Juliusza Zychowicza czy publikacji naukowych i prasowych na temat drogi literackiej i losu pisarza, przeplatany był osobistymi refleksjami Przebindy, który Sołżenicyna poznał bardzo dobrze z rożnych perspektyw, chociaż, jak z żalem podkreślił, niestety nie było mu dane spotkać go osobiście. Słuchacze mieli okazję zobaczyć liczne materiały dotyczące pisarza, a także usłyszeć między innymi o pierwszym ważnym publicznym wystąpieniu Grzegorza Przebindy na temat autora Kręgu pierwszego pt. Rozkaz zapomnieć, czyli dlaczego nie opublikowano „Oddziału chorych na raka" Aleksandra Sołżenicyna, które miało miejsce 12 i 13 grudnia 1981 roku (początek stanu wojennego w Polsce) podczas zorganizowanej m. in. przez profesora Lucjana Suchanka konferencji pt. „Oblicza Rosji" (wyd. zbioru artykułów w 1987 roku). Na konferencji o Sołżenicynie mówił także Andrzej Drawicz, mistrz i nauczyciel Grzegorza Przebindy. Krakowski filolog wiele mówił także o swych inspiracjach pochodzących od zachodniego znawcy Sołżenicyna George'a Nivat, o korespondencji Sołżenicyna z inżynierem Jerzym Węgierskim, wreszcie o późniejszych już tłumaczeniach i edycjach publicystyki noblisty w języku polskim, które jak choćby esej Jak odbudować Rosję (wyd. Arka 1991) były również jego udziałem.

Zebrana w audytorium Domu Emigracji Rosyjskiej publiczność mogła także zobaczyć wyświetlane podczas prezentacji teksty i ich oprawy, a część z nich, pochodząca z polskiego samizdatu i specjalnie przywieziona na tą okazję z Krakowa do Moskwy, została oficjalnie przekazana przez prelegenta do archiwum na ręce Natalii Sołżenicynej. Rosyjscy słuchacze z dużym zainteresowaniem wysłuchali wystąpienia i serdecznymi słowami komentowali jego wysoką wartość faktograficzną. Bezpośrednio po wykładzie, ze słowami podziękowania i uznania, głos zabrała sama Natalia Sołżenicyna.

Żona pisarza, jako osoba-instytucja jest bardzo szanowana w moskiewskim środowisku, co niewątpliwie sprzyja jej publicznej aktywności, którą prowadzi od lat, niestrudzenie popularyzując dzieło i myśl swego wybitnego męża. Jako najbliższa osoba i powierniczka towarzyszyła mu przecież w trudnych emocjonalnie latach emigracji, zawsze starając się tworzyć dobrą atmosferę wokół swego małżonka, wspierając go w najtrudniejszych dla niego działaniach. Było tak choćby w przypadku kluczowej dla jego kariery i losu decyzji dotyczącej ekspedycji tekstu Archipelagu GUŁAG za granicę, w celu opublikowania go w tamizdacie. Wydanie ukazało się  w 1973 roku w paryskim wydawnictwie YMCA-PRESS, za sprawą nieodżałowanego Nikity Struwe (zm. 7.05.2016).

Grzegorz Przebinda rozmawiał z Natalią Dmitriewną podczas swego pobytu w Moskwie po raz drugi 31 maja, w bardziej kameralnych okolicznościach, na jej zaproszenie w siedzibie prowadzonej przez nią Fundacji im. Aleksandra Sołżenicyna. Rozmowa ta odbyła się w miejscu historycznym, przy ulicy Twerskiej 12, w domu gdzie pisarz mieszkał z żoną i gdzie w 1974 roku został aresztowany, a następnie umieszczony w więzieniu Lefortowo w celu wydalenia poza granice ZSRR. Spotkanie to stało się sposobnością do omówienia perspektyw dalszego współdziałania z Fundacją. Grzegorz Przebinda zarysował między innymi swoje plany udziału w zeszytach sołżenicynowskich z publikacją na temat recepcji Aleksandra Sołżenicyna w Polsce, a także potwierdził na zaproszenie gospodyni chęć udziału w konferencjach jubileuszowych poświęconych pisarzowi w grudniu 2017 i w 2018 roku w Moskwie.

To osobiste spotkanie było także okazją do ponowienia serdecznego zaproszenia Natalii Sołżenicynej do odwiedzenia Krakowa i Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2017 roku.

Przed wizytą w Fundacji im. Aleksandra Sołżenicyna, profesor z małżonką Leokadią udali się na cmentarz Doński, gdzie spoczywają bliscy mu rosyjscy myśliciele i pisarze Piotr Czaadajew oraz Aleksander Sołżenicyn. Na grobie autora Jednego dnia Iwana Denisowicza państwo Przebindowie złożyli dwie róże - białą i czerwoną.

Seminarium w Domu Emigracji Rosyjskiej im. Aleksandra Sołżenicyna było 95, specjalnym i szczególnym Spotkaniem Wschodnim, tym razem w stolicy Rosji.

Bartosz Gołąbek

Data publikacji: 01.06.2016
Osoba publikująca: Bartosz Gołąbek