Profesor Józef Smaga (1937-2019)

event-date: 06.11.2019

Środowisko rusycystyczne żegna dziś jednego z najwybitniejszych polskich znawców Rosji, jej dziejów i kultury.  Zmarł Józef Smaga.

Naukowa kariera, urodzonego w podmyślenickiej Stróży Józefa Smagi, rozpoczęła się w 1959 roku po ukończeniu studiów w krakowskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej, z którą był związany do końca swojej aktywności zawodowej w 2008 roku.

Patronami rozwoju naukowego tego błyskotliwego historyka literatury rosyjskiej byli między innymi Wiktor Jakubowski, Ryszard Łużny oraz  Antoni Semczuk. Józef Smaga doktoryzował się w oparciu o studium poświęcone rosyjskiemu prozaikowi Antoniemu Pogorielskiemu, a kolejne naukowe honory zdobywał między innymi zgłębiając naturę rosyjskiego dekadentyzmu. W latach 1972–1973 prowadził również zajęcia w ówczesnym Instytucie Filologii Rosyjskiej UJ. Tytuł profesora zdobył w 1994 roku, a jego analityczne talenty i badawcza przenikliwość były wysoko cenione w renomowanych środowiskach naukowych i opiniotwórczych.  

Od 1996 był członkiem Komitetu Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Należał również do Komisji Słowianoznawstwa oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, której przewodniczył w latach 1996–2003, oraz do Komisji Wschodnioeuropejskiej na Wydziale II Historyczno-Filozoficznym Polskiej Akademii Umiejętności.  

Badacze literatury rosyjskiej będą pamiętać Józefa Smagę przede wszystkim z efektownych i pełnych poznawczej pasji opracowań poświęconych takim twórcom kultury i literatury rosyjskiej jak Fiodor Dostojewski, Anton Czechow, Maksym Gorki czy Aleksander Sołżenicyn.

Politycznie przełomowe czasy stały się dla Józefa Smagi momentem społecznego i publicznego zaangażowania. Nie wycofywał się z ważnych debat w najtrudniejszych momentach trudnego istnienia PRL. Przywołajmy te najważniejsze; w 1956 wziął udział w demonstracji poparcia dla Powstania Węgierskiego. W czasie studiów działał w Zrzeszeniu Studentów Polskich jako członek prezydium. W 1963 został przyjęty do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, z której wydalono go w 1973 roku. W marcu 1968 roku uczestniczył w strajku studenckim. W 1980 zaangażował się w organizację NSZZ „Solidarność” w krakowskiej WSP. Po wprowadzeniu stanu wojennego włączył się w działalność konspiracyjną. Był redaktorem oraz publicystą niezależnych pism „Myśli Nieinternowane” i „Sygnał”; publikował książki w wydawnictwach podziemnych. W 1990 pełnił obowiązki redaktora naczelnego pisma NSZZ „Solidarność” UJ „Universitas”.

Te prywatne doświadczenia z „dziejącą się” na oczach historią ściśle współgrały z jego nieskrywaną i w znakomity sposób uwydatnioną w licznych publikacjach pasją, którą była refleksja nad dziejami politycznymi i przeszłością Rosji i ZSRR. Jego precyzyjne, syntetyczne ujęcia rosyjskiej historii zawarte na kartach wciągających, z publicystyczną swadą skreślonych publikacji, zachowuje w swej bibliotece najpewniej każdy badacz Rosji w Polsce.  Najważniejsze to Narodziny i upadek Imperium z 1992 roku i jej rozszerzony wariant, Rosja w 20 stuleciu z 2001 roku, obie wydane w krakowskiej oficynie Znak.

Pasja poparta staranną lekturą, wiedza i naukowa intuicja, a także bez wątpienia urokliwa prostolinijność charakteru profesora Smagi umożliwiały mu rozległe i owocne kontakty w rusycystycznym środowisku. Stąd właśnie, między innymi, wraz z Grzegorzem Przebindą stworzyli do dziś niezastąpiony, tak kompetentny, rzeczowy i kompleksowy autorski leksykon najważniejszych postaci  XX – wiecznej Rosji (Kto jest kim w Rosji po 1917 roku, Kraków 2000).

Wielu z nas zapamięta profesora Józefa Smagę jako bezpośredniego, życzliwego, ale i wymagającego opiekuna naukowego i recenzenta. Zawsze dzielił się lekturą, nigdy nie odmawiał konsultacji - na ile pozwalał na to jego niestety, regularnie pogarszający się ostatnimi czasy, stan zdrowia.

Z trudem przyjdzie się nam przyzwyczaić, że odebrane od niego lekcje i wskazówki pozostawać będą już tylko w naszej życzliwej pamięci. Otwarte z Nim dyskusje, często także istotne naukowe spory oraz wszelkie inne z wzajemnością prowadzone rozważania nie zostaną już dokończone. Pozostaje nam ponowna, uważna lektura Jego wszechstronnego, cennego dorobku.  

Profesor zmarł we śnie, 5 listopada 2019 roku, w wieku 82 lat w Krakowie.

Pogrzeb Józefa Smagi odbędzie się 12 listopada na krakowskim Cmentarzu Batowickim, o godzinie 11:00, w starej kaplicy.

Bartosz Gołąbek 

fot. Dziennik Polski

Published Date: 06.11.2019
Published by: Marcin Ziomek